“De wereld zal voor ons niet veranderen”, stelt de melkboer Tevye (Thomas Acda) zijn gehoor gerust. En daarom houdt hij zo vast aan tradities, joodse tradities. Zo bedekken mannen altijd hun hoofd. En worden huwelijken gearrangeerd door een professionele, betaalde koppelaarster.
Die koppelaarster Yente komt dan ook vooral bij Tevye goed van pas: hij heeft niet minder dan vijf dochters. Maar Tevye houdt even geen rekening met de eigen wil van zijn dochters. De oudste, Tzeitel, heeft Yente de minder sympathieke, maar financieel goed bedeelde slager Lazer Wolf toebedacht. Tzeitel, op haar beurt, heeft zichzelf allang beloofd aan de kleermaker Motel. Straatarm is deze oogappel van haar, maar de liefde gaat nu eenmaal boven geld. Al kost het haar veel inspanning, Tevye zwicht voor de wens van zijn dochter. Maar hiermee lijkt de melkboer een kettingreactie in gang te hebben gezet: vrij snel achter elkaar laten twee andere dochters weten dat ook zij liever zelf hun man wensen te kiezen. Toch is dit niet de hardste klap voor Tevyes zwaar gekoesterde en bewaakte evenwicht. Vanuit Moskou is de tsaar bezig alle joden uit Rusland systematisch weg te pesten. Eerst met kleine sarpartijtjes, maar gaandeweg met steeds ernstiger maatregelen. De genadestoot voor Tevye laat niet lang op zich wachten.
Fiddler on the roof is een van de vele musicals die in Nederland een nieuwe bewerking krijgen. Fiddler is echter een ware klassieker met een benijdenswaardige reputatie en daardoor niet zomaar als reprise in te zetten. De Hollywoodverfilming uit 1971, met Chaim Topol in de hoofdrol, won destijds drie Oscars. En wat te denken van de vaderlandse producties met Lex Goudsmit in de jaren zestig en met Henk Poort in 1998 en 2008? De nieuwe versie moest volgens producent Albert Verlinde en regisseur Ruut Weissman een moderniserende bewerking worden. Rob de Graaf levert een nieuwe, zeer lichtvoetige vertaling, Jeroen Sleyfer ontdoet de oorspronkelijke muzikale arrangementen van hun zwaarte, Tom Schenk bouwt een sober, functioneel decor en Thomas Acda geeft Tevye die typische moderne, vermoeide ironie, waarmee Acda al decennialang succes mee boekt.
Dat laatste is nog even spannend bij de gelauwerde dialogen die Tevye hardop voert met God: kijken we in deze Fiddler naar de sympathieke melkboer of doodgewoon naar beroepscynicus Thomas Acda? Geen zorgen, we horen weliswaar de stem van een van de zangers van Niet of nooit geweest, maar we kijken toch echt naar Tevye. De vertrouwde Tevye die maar niet kan kiezen tussen traditie aan de ene kant en de liefde voor zijn eigenzinnige dochters aan de andere kant. Maar wel een Tevye die evengoed in de tegenwoordige tijd kan bestaan. Die ook precies lijkt te passen in de opzet van regisseur Weissman. In de opening draagt de helft van de cast moderne kleding. Tevyes dochters praten en redeneren als vroegwijze middelbareschoolmeiden van nu. Of die links naar het heden per se zo overduidelijk, zeg maar rustig té duidelijk, getoond moet worden, is een kwestie van smaak.
Maar Thomas Acda levert niet zomaar een adequate prestatie, hij verrast voortdurend. Zijn Tevye briest dan af en toe behoorlijk hard dat niet zijn dochters maar alleen hij alles te zeggen heeft over hun toekomst, maar nergens maakt Acda hem onsympathiek noch laat hij Tevye ons als publiek door zijn halsstarrigheid verliezen. We weten immers wie daar zo staat te briesen. Dat is die grappige, vermoeide, maar goedbedoelende man met al die ontwapenende onderonsjes met God of met ons. In de mooiste scène in de voorstelling weet hij bovendien samen met tegenspeelster Eva van Gessel en een wervelend script de stemming ongemerkt om te laten slaan naar opperste ontroering. Hierin probeert de oudste dochter Tzeitel de huwelijksbelofte aan Lazer ongedaan te maken. “Wat jij wil en wat jij kan, dat bepaal àk”, roept Tevye in een verwoede poging om streng en onverbiddelijk over te komen. “Is een afspraak belangrijker dan ik?”, werpt Tzeitel dan in simpele, trefzekere woorden recht uit het hart. Waarbij het op het toneel tussen al die drukke en woordrijke betogen door even muisstil wordt.
Daarnaast monden ondanks alle grote problematiek alle goede bedoelingen en verwarring uit in ware comedy, welkome comedy. Als na de bruiloft van Tzeitel de afgewezen huwelijkskandidaat Lazer Wolf half aangeschoten verhaal komt halen bij Tevye, ontstaat er zo’n hilarische scène, zà³ goed geschreven en geregisseerd, dat menig succesvolle Amerikaanse sitcom nog iets van kan leren van dit stukje Nederlandse makelij. Acda en Tjebbo Gerritsma, die de geplaagde slager speelt, worden hierbij op enorm knappe wijze bijgestaan door een trefzekere Doris Baaten, al jaren een vaste waarde in Nederlandse musicals.
Natuurlijk heeft al dat gemoderniseer een keerzijde. Ook bij Fiddler on the Roof is er soms op de Soldaat van Oranje-manier gecast: bij het selecteren van de cast lijken de acteerprestaties te hebben geprevaleerd boven de zangkwaliteiten. Of ze hadden op de première hun dag niet, maar de huwelijkskandidaten Motel (Tomer Pawlicki) en Perchik (Jacob de Groot) zaten elk bij hun enige solosong ernaast. Niet behoorlijk, maar er net onder, wat minstens zo jammer is. Maar die missers vergeef je en vergeet je snel bij het aanzien en -horen van het prachtig gezongen Alles gaat voorbij, Traditie en Als ik nou eens rijk was. Tijdens de laatste song begeleidt Acda zich met een ukelele, begeleid door het zeer economisch ingehuurde, maar onberispelijk kamerorkest. Op social media kregen sommigen het van deze opmerkelijke keuze behoorlijk op de heupen, maar binnen de opzet van deze productie past die ukelele uitstekend. En luister toch naar Acda’s fenomenale zang daarbij: tegen zo veel onweerstaanbaarheid kan niemand op. Behalve zijn dochters dan.
